Om transkripsjonen

Manntalet 1701, Sunnmøre

Registrert av Ivar S. Ertesvåg, 2011-12, eigenkorrektur Grunnlag: Digitalarkivet, skanna bilete Bd. 10 Sunnmøre fogderi: https://media.digitalarkivet.no/ft/contents/38457 Første sida: https://media.digitalarkivet.no/ft10051010281012

Kjelda:

Manntalet er underskrive av futen, sorenskrivaren og dei ni prestane (hovudprestane, dvs. ikkje kapellanane i Borgund, Herøy og Ørskog), sjå nedanfor. Manntalet er ført av to ulike personar: Borgund, Vatne, Gryta, Valle, Dale; Sunnylven, Hjørundfjord er førte av same hand. Ørsta, Volda, Rovde, Vanylven, Nærøy og Ulstein er førte av ei anna hand. Ingen av dei to hendene er den same som i tingboka frå 1702 (sorenskrivaren); sjå t.d. svingen i d-ar og streken over u.

Innhaldet:

Det er ført inn éin gut på under eitt år, elles er alderen frå eitt år og oppover. Dei fattigaste ser ut til å vere med, jf husmenn som "betler sit brød" eller "omløber". Kårmenn ser ut til å vere delvis utelatne; jf. Ole Midflø "opholder sin gl. suage fader", særleg i sørdelen. I sør-delen er det berre 11 slike i alt (på 6 skipreider), medan i Valle, Dale, Sunnylven og Hjørundfjord er det ca. 7-12% av oppsitjarane som har "gl: fader" el. likn. Alle menn som er oppførte som "omsorgsbør" er registrerte, også om namn og alder manglar. Mødre som "omsorgsbør" er ikkje førte opp (ingen oppgevne med namn og/eller alder). Men kårmenn kan også vere førte som eigne brukarar; nokre brukarar har høg alder og ingen søner/tenarar i husstanden. Nokre gardar er førte i manntalet som øydegardar, altså utan folk. Desse er tekne med i registreringa.

Prestar, lensmenn, borgarar, futen, sorenskrivar og enkjer etter nokre av desse er førde opp utan alder og utan søner (men med tenarar). Heimeverande søner av "standsfolk" ikkje er altså ikkje tekne med.

Registreringa:

Les av frå skanna bilete av originalen, og registrerer i rekneark; både bilete og rekneark på skjermen samstundes. Les korrektur sjølv mot skanna bilete. Rettar fortløpande i reknearket. Kontrollerer (visuelt) mot registreringa av Dale og Sunnylven v. Arne Solli og Tor Myklebust.

Sjekkar alle med anna "adresse", dvs. tenarar med oppgjeven heimstad (innafor Sunnmøre) og søner med oppgjeven tenestestad; markerer parvis samanhøyrande innførsler (dvs. dobbeltføringar).

Legg inn soknetilknyting. For oppsitjarar er dette utan problem. For husmenn er det nokre tvilstilfelle, anten ved at bustad ikkje er oppgjeven, eller bustadnamnet er tvetydig (finst fleire stadar). Sidan husmenn er førte fortløpande geografisk om lag som oppsitjarane, er dei få tvilstilfella heimfesta til soknet husmannen framom høyrer til.

I motsetnad til vanleg praksis (og standard) har eg late «ibid» stå. Dette kjem av at eg vart i tvil om kva skrivaren hadde meint. Var "ibidem" bortover eller oppover, til dømes. Same stad som kva då? Og så var ein del tilfelle der det såg ut til at det var meint å vise tilbake på noko anna enn "same stad", t.d. patronymet til personen over. Alt i alt fann eg at det vart så mykje tolking at eg overlet det til lesaren.

Staving:

Ikkje klart skilje mellom stor I og stor J (avskrifta følgjer "moderne" praksis); liten i og liten j er ulike a og o er svært like, m.a. i namn Har valt å tolke alle V-ar som enkel-V (ikkje W); i gardsnamn-rubrikken kan dette vere litt uvisst i somme tilfelle, men elles (namnerubrikkane) er det konsekvent V. Nord-delen: i gardsnamnrubrikken kan nokre namn lesast som -sz-. Eg har valt å tolke dette som -ss-, sidan dei same namna i personnamn-rubrikkane konsekvent er -ss- (eller somtid berre -s-).

Rubrikkane:

Side: sidetal påført originalen

Skipreide: normalisert (moderne) namn

Sokn: avleidd frå skipreide og gardsnamn; normalisert namn

Stand/Vilkår: frå første rubrikk i originalen

Katergori: frå overskrifter, anten husmenn eller borgar-husstandar. Dei er førte i eigne bolkar til slutt i kvar skipreide. Dei fleste er utan slik overskrift, altså vanlege fiskarbønder. Gard: For oppsitjarar er dette ein rubrikk i originalen; For husmenn/strandsitjarar som kjem som eigen bolk til slutt i kvar skipreide har eg registrert overskrifta «Huusmand» her. Det same gjeld «Borger» for borgarane (eigen bolk, berre Borgund skpr.).

Husstandsnr.: Dette er mitt løpenr. for kvar hovudperson (brukar, husmann). Alle med same løpenr. høyrer til same husstand/bruk. Fortløpande for kvar skipreide.

Førenamn.

Etternamn: Her er både patronym og gardsnamn registrert når det er ført inn i originalen.

Alder.

Husstandsstilling: Kva rubrikk dei står i; hovudperson (brukar), søner; tenarar; andre (oftast i første rubrikk i originalen). 0 (null) viser at ingen er ført opp på garden (ligg øyde). Merknad: utan klammer er frå originalen, med klammer er mine.

Tal og statistikk:

7861 innførsler er registrerte, inkludert 45 for bruk utan busetjing (øyde).

3296 er hovudpersonar (2889 oppsitjarar, 407 husmenn), derav 50 kvinner (enkjer); 3227 er søner (også stesøner og brør står her) og 1181 er tenarar; 112 er ikkje førte som brukar, son eller tenar (dvs. kårmenn m.m.).

66 er fråverande utanfor Sunnmøre, 77 er tenarar med oppgjeven heimstad utanfor Sunnmøre.

374 gutar/unge er førte to gongar, både som son og tenar; i tillegg er det 15 andre dobbeltføringar.

Dette gjev 7311 menn/gutar og 50 kvinner som er til stades på Sunnmøre.

Så kan ein etter skjønn legge til gutar under 1 år, kvinner/jenter, eldre menn og søner av standspersonar.

Etterskrift og orsaking:

Sorenskrivar, fut og prestar hadde frist til 4. september med å sende inn manntalet. Det rakk dei ikkje, så difor legg dei til følgjande:

[s.315] Effter Hans Kongl: Majts allernaadigste befal- -ing till stifftamptmand, veledle og vell: Christian Stochflet ad d: 26 Jully 1701 og hans velbaarenheds order af d: 15de augusty underdanigst d: 4de Septemb: erholden, er ind melte Mandtall strax, af Kongl: Majts Fouged udj Soerenschriverens og samptlige Præsters over verelse udj Sundmøers Foegderie overalt?? Schib bereedviis, effter /:Legds Roullen:/ huor Gaarderne føjeligst effter hinanden, nermest er beliggende med Een huer opsiders Navn stand og vilchor, tillige med deris Sønner og deris brødre Tieniste Drenger huor de Tienner, vere sig hos Prester, Fougden og Soerenschriveren, Bor gere eller andre nøye Examinerit, og and schreven, effter de tilstedeverende almuis og de vedkommendis angivende, udj aller underdanigst forhaabning ej u-naadig an sees, Mandtalled iche til dend naadiste anbefallede Tiid kunde vorde forferdiget, an seende formedelst Storm og u-veijr, saavel Foegderiets vitløfftighed og mange gaarder till Dels ligger paa Højeste Field, huis opsiddere ej alle till dend satte Tiid møtte, des aarsag Foegden [s.316] Paa nye streng ordre motte udgive, til Mand talleds underdanig Rigtig fuldbiurdelse. At forindmelte Rigtig som Forschrevet staar befindes vidner med egen Hænder og undertragte Zigneter som till Døden forbunden Lever Hand Kongl: Majts allerunderdanigste forbedere og pligtlydigste Tiennere Actum Sundmøer In Septimb: og octob: Anno 1701 A: Hansen Møller Hening Thygessen Castberg Troels Christensen ..?? K Knuds: Man Otthe Pedersen Finde Peder Brandall Melcher Michelssen Ibe Rafnsberg H Harberg Niels Knudsen Leem J Bandtzbil

Underskrivarane var høvesvis fut, sorenskrivar, sokneprest i Ørskog, sokneprest i Borgund, sokneprest i Volda, sokneprest i Norddal, sokneprest (eig. visepastor) i Herøy, prest i Vanylven, prest i Ulstein, prest i Vatne og prest i Hjørundfjord.